De koningin van het bijenvolk is een hele bijzondere bij. Hare majesteit heeft de kortste ontwikkelingstijd en leeft het langste van alle bewoners in het bijenvolk. Ze zit niet op een mooie troon maar wordt hard aan het werk gezet door de andere werkbijen. Ze kan in de zomer tot 1500 eitjes per dag leggen, wat ongeveer gelijk is aan twee keer haar lichaamsgewicht.

Er wordt vaak gedacht dat de koningin de baas is van het bijenvolk, maar dit is niet het geval. Alhoewel de koningin een uiterst belangrijke rol vervult is ze eigenlijk de baas en de slaaf tegelijkertijd. Ze is het sleutelstuk van alle bijen.

Het bijenvolk opereert niet op individueel niveau. Het volk is een superorganisme waarin de bijen gezamenlijk beslissingen maken en de koningin zorgt voor de genetische continuïteit.

De koningin is vooral te herkennen aan haar grotere achterlichaam die in de biologie ook wel ‘abdomen’ genoemd wordt. Het abdomen is lang genoeg om nauwkeurig een eitje te leggen in een lege raatcel.

Hieronder zullen we verder kennis maken met het leven van de koningin; uitgelegd van ei tot volwassen Koningin.

Van Ei tot Koningin

Om koningin te worden moet de koningin een kort maar uiterst moeilijk pad bewandelen. Er zijn namelijk meer bijen welke tegelijk om de troon strijden.

De reis begint als de bestaande koningin een eitje legt in de lege cel in de bijenkast. Een koningin kan ervoor kiezen om een bevrucht eitje of een onbevrucht eitje te leggen. Bevruchte eitjes worden werksters en onbevruchte eitjes worden darren (mannetjes bij).

Omdat de koningin vrouwelijk is moet het dus altijd een bevrucht eitje zijn. Er bestaat echter geen verschil tussen bevruchte eitjes. Elk bevrucht eitje heeft dus de kans om een koningin te worden of een werkster.

Het bijenvolk besluit gezamenlijk of het tijd is voor een nieuwe koningin. De bijen kunnen dit besluiten doordat de oude koningin al op leeftijd is of omdat het zwermseizoen voor de deur staat. Zwermen is de natuurlijke manier van voortplanten (vermenigvuldigen) voor het bijenvolk.

Als de bijen besloten hebben dat het tijd is voor een nieuwe koningin dan kiezen de werkbijen een paar eitjes uit die geschikt zijn. De eitjes krijgen een speciale behandeling. De werksters geven koninginnegelei (ook wel bekend als royal jelly) aan de larfjes, deze zullen hierdoor de speciale groei tot koningin doormaken. Doordat de koninginnebij groter wordt groeit deze ook op in een grotere cel.

 Dag 1 – 3: Als het eitje drie dagen oud is komt deze uit. Een larfje wordt geboren die zich voedt met koninginnengelei.

Dag 3 – 9: De larve heeft ongeveer zes dagen nodig om tot een pop uit te groeien. Tijdens deze zes dagen eet hij zichzelf helemaal vol. Als de bij zich tot pop gevormd heeft, sluiten de werksterbijen de cel.

Dag 9 – 16: Na zeven dagen zal de nieuwe koningin uitlopen.

Wat ik erg bijzonder vind is dat de koningin de kortste ontwikkelingstijd doormaakt en een leeftijd van 5 jaar kan bereiken. Een werksterbij bijvoorbeeld heeft 21 dagen nodig om een werkbij te worden en een dar 24 dagen.
Een koningin kan theoretisch ouder worden dan 5 jaar, maar na deze tijd is haar spermatheek leeg waardoor ze geen nut meer heeft voor het bijenvolk. Mocht dit gebeuren dan zal ze worden doodgestoken door het bijenvolk of worden bedankt door de imker.

Tuten en Kwaken

Een koningin wordt nooit alleen geboren. De werksterbijen zoeken altijd meerdere eitjes uit om zeker te zijn van een succesvolle troonopvolger. De werksterbijen bouwen daarom vaak meerdere koninginnendoppen (grotere raatcellen speciaal voor koninginnen ontwikkeling) die belegd worden door de koningin.

Dus vaak zijn er meerdere koninginnedoppen tegelijkertijd aanwezig met nieuwe potentiële koninginnen. De aanwezige koningin legt meestal in meerdere dagen eitjes in de cellen. Het kan dus betekenen dat niet elke koningin even oud is. Sommige koninginnen schelen een paar uur qua moment dat ze hun cel verlaten en anderen een paar dagen.

De eerste koningin die haar cel verlaat zal haar aanwezigheid duidelijk maken aan haar concurrentie. Ze zal een soort kwakend geluid maken die de imker kan horen als hij zijn oor tegen de buitenkant van de kast aanlegt. Dit geluid maakt ze door haar borst tegen de raat aan te duwen en haar vleugelspieren te bewegen.
Als gevolg van dit geluid worden de andere koninginnen die nog in hun cel zitten gewaarschuwd. Deze zullen vervolgens hetzelfde doen, maar dan nog in de cel. Dit geeft een tutend geluid. Dit verschijnsel noemen imkers “tuten en kwaken”

De koningin die als eerste is uitgelopen zal naar de andere cellen toe lopen, waarna ze de concurrentie in hun cel zal doodsteken. Het kan ook zijn dat de koninginnen uit hun cellen zijn gelopen en ze een gevecht tot de dood aangaan.

Het is mogelijk dat niet alle koninginnen het tutende geluid maken. Dit komt doordat de koninginnen kunnen verschillen in leeftijd. Als dat het geval is dan kan deze koningin een nazwerm veroorzaken.

Als je de Aalster methode (een methode om bijen te houden) volgt is het heel belangrijk om alle doppen met ongeboren koninginnen op de dertiende dag weg te breken.

Maagdelijke koningin

Als de gevechten voorbij zijn zal er één koningin overblijven, die in de komende dagen vertrekt om op bruidsvlucht te gaan. Ze zal paren met ongeveer twintig darren en ongeveer zes miljoen spermacellen opslaan in haar spermatheek. Deze gebruikt ze om de eitjes te bevruchten. Door met meerdere darren te paren voorkomt ze inteelt in het bijenvolk. Deze darren zijn vaak ook van verschillende volken.

De bruidsvlucht is gevaarlijk voor een bijenvolk omdat er altijd de kans bestaat dat de koningin niet meer terug komt. De koningin moet voor de toekomst van het bijenvolk zorgen.

Tijdens de bruidsvlucht geven de bijen massaal een signaal af buiten de kast. Door hun abdomen in de lucht te steken komt hun Nasanov klier tevoorschijn. Deze klier geeft een feromoon af die specifiek is voor elk bijenvolk. Door dit signaal zal de koningin makkelijker de kast terug kunnen vinden.  

Als de koningin uiteindelijk geland is in de kast en de paring is geslaagd dan is de toekomst van het bijenvolk weer gegarandeerd. Vaak zal een bijenvolk met een jonge koningin datzelfde jaar niet meer zwermen en kan de imker de bijeninspecties verminderen.

Hofbijen en koninginnengelei

Wanneer de koningin veilig thuis is gekomen zal ze in de komende dagen beginnen met eitjes leggen. Het is belangrijk dat de imker de kast na de dertiende dag zeker drie weken met rust laat. Het volk is dan in staat om weer op gang te komen.

De koningin is niet in staat om zichzelf te voeden, ze wordt gevoed door speciale werksterbijen: de zogenaamde bijen die het hof maken (vaak een groepje van 12 werksterbijen – onderling wordt er constant gewisseld). De koningin krijgt een speciaal dieet wat voornamelijk bestaat uit koninginnengelei. Dit wordt gemaakt in de voedersapklier van de werksterbijen. De bijen reguleren de hoeveelheid voedsel: door meer voedsel te geven wordt de koningin aangespoord worden om meer eitjes te leggen en natuurlijk omgekeerd.
Een voorbeeld: Wanneer het zwemseizoen begint en de bijen bereiden zich voor om te vertrekken dan krijgt de koningin minder voedsel waardoor ze lichter wordt om gemakkelijker een zwerm vlucht te overleven.